بازار کردستان عراق

به گزارش تجارت بان، موضوع صادرات غیرنفتی به عنوان یگانه راه خروج کشور از خام فروشی طی سال های اخیر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است، به طوری که می توان افزایش صادرات غیرنفتی به خصوص صادرات به کشورهای همسایه را به عنوان یکی از راه های بی اثر کردن تحریم ها بر علیه اقتصاد ایران دانست.

 همان طور که اطلاع دارید میزان صادرات غیرنفتی کشور در سه ماهه اول سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته چیزی حدود ۴۴ درصد کاهش داشته است، برای ورود به بحث لطفا بفرمایید دلیل عمده این کاهش چه بوده است؟ صرفا به دلیل شیوع کرونا بوده یا دلایل دیگری نیز وجود داشته است؟
از ابتدای اسفندماه سال گذشته که بحث شیوع کرونا در ایران مطرح شد به دلیل محدودیت های ایجاد شده در سفر مسافران چه زمینی چه هوایی و چه دریایی و به تبع آن بسته شدن بعضی از مرزها، تجارت نیز با یک وقفه مواجه شد. به طوری که در اسفندماه از ۳۱ مرز زمینی که داریم شاید بیش از ۲۰ مرز بسته بود.

البته با گذشت زمان، این محدودیت ها نیز کاهش یافت به طوری که در حال حاضر حدودا ۲۸ مرز ما بازگشایی شده است. بنابراین اگر شما بخواهید تجارت خارجی ایران را از اواسط اسفند بررسی کنید عمده مشکلات تجارت ما مربوط به بسته بودن مرزهایی است که در حال حاضر بازگشایی شده اند. به طوری که اگر شما آمار تجارت ایران در ماه های خرداد و تیر را نسبت به ماه های فروردین و اردیبهشت مقایسه کنید رشد قابل توجهی در ماه های خرداد و اردیبهشت نسبت به دو ماه اول سال مشاهده می کنید که دلیل اصلی آن موضوع باز شدن مرزهاست. دلیل دیگری که وجود دارد این است که چون در شرایط کرونا تردد مسافر بین کشورها ممنوع شد و از آنجا که بخشی از تجارت ما منوط به سفر تجار ما به کشورهای همسایه یا سفر تجار کشورهای همسایه به کشور ماست طبیعتا با ممنوعیت تردد مسافر میان کشورها، در تجارت ما وقفه ایجاد شد. ما معتقدیم همان طور که آمار تجارت خارجی ما در ماه های خرداد و تیر نسبت به فروردین و اردیبهشت بهتر شده است این آمار اگر محدودیت های مرزی جدیدی اتفاق نیفتد در مرداد و شهریور و... بهتر نیز خواهد شد.

ضمن این که خود ایران هیچ محدودیتی برای تجارت مرزی با هیچ کشوری اعمال نکرده و بعضا برخی از کشورهای همسایه این کار را انجام داده اند.

 الان فقط سه مرز ما بسته است؟
بله، مثلا ترکمنستان مرز زمینی خود با ایران را باز نکرده، اما تجارت ریلی ما با ترکمنستان برقرار است و این یک فرصت برای ما است تا بتوانیم تجارت با کشورهای همسایه را توسعه دهیم. نکته دیگری که باید عرض کنم این است که کاهش صادرات غیرنفتی در سه ماهه اول سال جاری به آمار صادرات سال گذشته مان نیز مربوط است. وقتی شما سه ماه اول امسال را با سه ماهه مدت مشابه سال گذشته مقایسه می کنید باید توجه کنید که ما در سه ماهه اول سال ۹۸ چیزی حدود دو میلیارد دلار صادرات گاز به ترکیه داشتیم در حالی که این صادرات در سه ماهه اول امسال وجود نداشته است.

بنابراین یک بخشی از این کاهش صادرات مربوط به همین عدم صادرات گاز به ترکیه است. نکته بعدی این است که اگر شما آمار تجارت خارجی کل کشورهای دنیا را ملاحظه کنید، می بینید که صادرات خیلی از کشورها حتی کشورهای اروپایی تا میزان ۴۰ تا ۵۰ درصد در نیمه اول سال ۲۰۲۰ نسبت به نیمه اول ۲۰۱۹ میلادی کاهش داشته و این نشان دهنده این است که کرونا نه تنها برای شرایط ما که در حال حاضر تحریم هستیم، بلکه برای کشورهایی که نه تحریم بوده و نه روابط بانکی و سیستم حمل و نقل آنها با مشکل مواجه است نیز با کاهش ۵۰درصدی صادرات و تجارت همراه بوده است.

صادرات غیرنفتی در شرایط فعلی برای اقتصاد ایران اهمیت بسیار بالایی دارد، چرا که در حال حاضر تنها راه تنفس اقتصاد ایران همین صادرات غیرنفتی است. سال پیش صادرات غیرنفتی ما حدود ۴۲ میلیار دلار بود. به نظرتان اگر این روند کرونا ادامه داشته باشد صادرات ما تا انتهای سال با چه میزان کاهشی مواجه خواهد شد. این سوال از این حیث اهمیت دارد که ما در سال گذشته با حدود ۴۲ میلیارد صادرات غیرنفتی با کمبودهایی مواجه شدیم که بخشی از دلایل افزایش نرخ ارز در کشور بود.

ببینید پاسخ به این سوال که صادرات ما در سال جاری چقدر خواهد بود به فاکتورها و عوامل زیادی بستگی دارد، اولا به وضعیت و روند شیوع کرونا و این که این بیماری به چه سمتی حرکت کند و محدودیت های مرزی توسط همسایگان ما برقرار شود یا نه بستگی دارد. اگر محدودیت های مرزی دیگری برقرار نشود و ما با همین مسیر جلو برویم طبیعتا کاهش ۴۰درصدی که در سه ماهه اول امسال وجود داشت را نخواهیم داشت. ما در حال تلاش هستیم که حداقل صادرات مان به مقدار سال گذشته باقی بماند و طبیعتا اگر موفق به انجام این کار شویم به معنای موفقیت و رشد است. اما به هرحال ما یک کاهش صادرات در ماه های اولیه سال جاری داشته ایم که اگر محدودیت های مرزی دوباره اعمال نشود صرفا به خاطر چند ماه اول سال که این محدودیت ها وجود داشت ممکن است یک تاثیر ۱۰ تا ۱۵ درصدی در میزان صادرات ما ایجاد شود.

 شما می گویید میزان صادرات ما در ماه های خرداد و تیر نسبت به صادرات در ماه های فروردین و اردیبهشت افزایش داشته است. صادرات ما در ماه های سوم و چهارم نسبت به مدت مشابه سال گذشته چه تغییراتی داشته است؟
براساس آمار کامیون هایی که در مرز برای صادرات کالا بار خالی می کنند و با توجه به گزارش های میدانی صادرات ما در دو ماه اخیر نسبت به ماه های اول سال افزایش داشته، اما نسبت به مدت مشابه سال قبل هنوز ارزیابی دقیقی نداریم که بتوانم عدد مشخصی به شما بگویم. اگر آمار تیرماه هم به آمار صادراتمان اضافه شود می توان ارزیابی دقیق تری داشت.

 کشورهایی که مرزهای خود با ایران را بسته اند این کار را به واسطه شیوع کرونا در ایران کرده اند؟
نه، به هیچ وجه ارتباطی به شیوع کرونا در ایران ندارد. این کشورها مرزهای خود با همه کشورها را بسته اند. مثلا الان پاکستان فقط مرز خود با ایران را که نبسته ، بلکه مرزش با همسایگان دیگرش را نیز بسته است. ضمن این که کرونا الان به یک موضوع جهانی تبدیل شده و صرفا به یک یا چند کشور یا حتی قاره خاصی محدود نیست.

 پس کالاهای مورد نیازشان را چگونه تامین می کنند؟
طبیعتا یک مدت محدود و مجدد مرزها را باز می کنند. ضمن این که ممکن است کالاهای وارداتی شان خیلی اضطراری هم نباشد.

شما در جایی گفته بودید ظرفیت وارداتی ۱۵ کشور همسایه ما چیزی بیش از ۱۱۰۰ میلیارد دلار است که با همین ظرفیت های موجود می توانیم چیزی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار از این نیاز وارداتی را تامین کنیم در حالی که مجموع صادرات ما به ۱۵ کشور همسایه در حال حاضر در نهایت ۲۰ میلیارد دلار است. حالا اگر محدویت های مرزی و ویروس کرونا تمام شود این ظرفیت ۱۰۰ میلیارد دلاری صادرات بر اساس یک اقداماتی محقق می شود یا نه همین امروز این ظرفیت صادراتی در کشور وجود دارد؟
روش هایی برای پتانسیل سنجی در تجارت بین الملل وجود دارد که ما این عدد را بر اساس این مدل ها استخراج کرده ایم. ما محاسبه کرده ایم که کل واردات کشورهای همسایه بیش از ۱۱۰۰ میلیارد دلار است. بررسی کرده ایم که این میزان واردات برای چه گروه های کالایی است. بعد این کالاها و گروه های کالایی را احصا کرده ایم. از آن طرف بررسی کرده ایم که اصولا ما سابقه صادرات چه کالاهایی را داشته ایم.

در مرحله بعد این دو موضوع را با یکدیگر هماهنگ کرده و بررسی می کنیم که این لیست با این فهرست چه مشترکاتی دارد؟ مثلا می بینیم در لیست واردات این کشورها کالاهایی وجود دارند که ما در گذشته سابقه صادرات آن کالاها به خارج از کشور را داشته ایم و این کشورها نیز به واردات آن نیاز دارند. با بررسی این دو ستون به این نتیجه رسیده ایم که اقتصاد ایران بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار ظرفیت صادراتی به این کشورها دارد.

 یعنی پتانسیل صادرات این کالاها در کشور وجود دارد؟
بله، وقتی پتانسیل صادرات این کالاها وجود دارد می گوییم پس این ۱۰۰ میلیارد دلار کالاهایی است که امکان صادرات دارند. پس باید تولید و صادرات مان در این اقلام را اضافه کنیم، بنابراین با این آمار به بخش تولیدمان علامت می دهیم که بداند کالاهایی که در گذشته صادر شده است همچنان مشتری داشته و اگر تولیدکننده ایرانی بتواند تولیدات خود را افزایش دهد بازار فروش این تولیدات وجود دارد و نیازی نیست نگران بازار فروش برای این محصولات باشید.

در واقع این آمار یک خط دهی و کار دید بانی برای بخش تولید و صادرات است. به هرحال ما دیدبان تجارت ایران هستیم، لذا به این ۲۴ میلیارد دلاری که در حال حاضر صادرات به ۱۵ کشور همسایه وجود دارد، می توان ۱۰۰ میلیارد دلار دیگر نیز اضافه کرد. یعنی پتانسیل صادرات ۱۲۴ میلیارد دلار کالاهای ایرانی به ۱۵ کشور همسایه ما وجود دارد. ضمن این که باید بازاریابی در کشورهای همسایه نیز با جدیت صورت بگیرد، چرا که الان این بازارها در اختیار صادرکنندگان دیگری است که باید بتوانیم بازار آنها را تصاحب کنیم. لذا این نوع ارائه آمار از سوی سازمان توسعه تجارت ایران به معنای علامت دهی به تولیدکنندگان است. حالا تولیدکنندگان باید آتش تهیه این اقدام را فراهم کنند. لذا علامت دهی ما برای افزایش صادرات ۱۰۰ میلیارد دلاری صادرات در شرایط عادی علامت دهی خوبی است که باید تولید داخل را متناسب با آن افزایش داده و با بازاریابی مناسب بتوانیم در تجار ایجاد امید کنیم.

 عمده این گروه های کالایی چه گروه های کالایی هستند؟
جداول مربوط به عنوان این کالاها، تحت عنوان گروه های کالایی منتشر شده است. حتی تک تک کشورهای همسایه مورد بررسی قرار گرفته اند که مثلا چقدر از این ۱۰۰ میلیارد دلار برای پاکستان و چقدر سهم ترکیه یا افغانستان است.

 الان بیشترین پتانسیل برای افزایش صادرات کالاهای ایرانی متعلق به کدام کشور همسایه است؟
کشور پاکستان است که حدود ۱۶میلیارد دلار از این ۱۰۰ میلیارد دلار ظرفیت صادرات به این کشور است. در حالی که صادرات ما به پاکستان در حال حاضر چیزی حدود ۴/۱ میلیارد دلار است.

 یعنی پتانسیل صادرات کالاهای ایرانی به پاکستان از عراق هم بیشتر است؟
بله، چراکه هم بازار بزرگ تری نسبت به عراق دارد و هم کالاهای مورد نیاز پاکستان بیشتر در ایران تولید می شود. اما بازار عراق نسبت به پاکستان محدودتر است ضمن این که الان چیزی حدود ۲۵ درصد این بازار نیز در اختیار ایران است اما سهم ما از بازار پاکستان رقم بسیار کمی است.

در روزهای گذشته نخست وزیر عراق به همراه هیاتی وارد ایران شد. در سال گذشته نیز چند تن از وزرای ما و رئیس کل بانک مرکزی سفرهایی به این کشور داشتند. گفته می شد بخشی از دلایل این سفر بررسی و نهایی شدن توافقات قبلی میان دو کشور بوده است. یکی از این موضوعات هدف گذاری برای افزایش تبادلات تجاری بین دو کشور ایران و عراق به ۲۰ میلیارد دلار و بحث دوم کانال مالی میان دو کشور و حواشی موجود در این باره است. این که گفته می شود این کانال چیزی شبیه اینستکس است و پای یک بانک آمریکایی در میان است و... لطفا درباره این دو موضوع هم توضیح دهید.

اصولا در تعاملات سیاسی و اقتصادی کشورها به خصوص کشورهای همسایه بهتر این است که مقامات ارشد دو کشور یک هدف گذاری برای تبادلات تجاری داشته باشند و براساس آن هدف گذاری بخش های تولیدی و تجاری کشورهای خود را حرکت دهند. با توجه به این که ما الان حدود ۹میلیارد دلار صادرات کالایی و حدود چهار میلیارد دلار صادرات خدمات به عراق داریم و مجموعا حدود ۱۳میلیارد دلار صادرات به عراق داریم طبیعتا هدف گذاری ۲۰میلیارد دلاری برای تبادلات ایران و عراق رقم بلندپروازانه ای نیست و کاملا دست یافتنی است. اما درباره کانال مالی بین ایران و عراق که به آن اشاره کردید باید بگویم ایران بابت صادراتش به عراق از این کشور طلب دارد که این طلب در یک بانک عراقی است.

با توجه به مجوزهایی که دولت عراق دارد ما می توانیم در قبال پولی که در عراق داریم اقلام مورد نیازمان را از آنها وارد کنیم. روی این موضوع بحث شده و اکنون در حال طی کردن مسیر خود است. اما این که می گویید این کانال چیزی شبیه اینستکس است بله این کانال چیزی شبیه اینستکس یا همان اس پی وی است که درواقع یک صندوق است. اما این که پای یک بانک آمریکایی در میان باشد به هیچ وجه این طور نیست و پای یک بانک عراقی در میان است. درواقع قرار است این کار از طریق یک بانک عراقی انجام شود و ما هم در این زمینه مذاکراتی داشته ایم و قرار است بخشی از نیازهای اساسی مان را از طریق این کانال تامین کنیم.

 درواقع می توان گفت یک کالاهایی وارد عراق می شود و عراق این کالاها را از کشور خودش به ما بازصادرات می کند.
نه لزوما عراق باز صادرات کند. بلکه این کالاها از طریق کشور عراق وارد ایران می شوند. یعنی لزوما عراق صادرکننده این کالاها به ایران نیست. عراق احتمالا واسطه مالی این مبادله خواهد بود.

 خب، این روند با ممانعت طرف آمریکایی مواجه نخواهد شد؟ یعنی آنها بگویند چون هدف نهایی این کالاها ایران است اجازه این کار را نمی دهیم.
تمایل ندارم این موضوع را بیشتر باز کنم اما باید این جور تعریف کنیم که ما اقلامی را به عراق صادر کرده ایم و منابعی در این کشور داریم. حالا در ازای آن باید کالاهایی را وارد کنیم. حالا این واردات می تواند هم از عراق باشد یا این که عراق این کالاها را نداشته باشد و این کالاها از کشورهای دیگر اما از طریق عراق وارد ایران شود تا بتوانیم هم نیازهای وارداتی مان را تامین کنیم و هم بتوانیم درواقع رقم صادراتی خودمان را زنده کنیم.

 درواقع نقش و جایگاه کشورهای همسایه به خصوص عراق در شرایط تحریمی موجود برای ایران بسیار مهم است.
بله، البته نقش ایران هم برای عراق بسیار مهم است، چون ما یک همسایه خوب هم در زمینه سیاسی و هم اقتصادی برای عراق بودیم. ضمن این که درحال حاضر ایران تامین کننده بخش مهمی از کالاهای مورد نیاز عراق است. هرچند عراق بازار خوبی برای ایران است اما به هرحال بخش قابل توجهی از نیازهای کشور عراق نیز از طریق بازار ایران تامین می شود. اصولا روابط تجاری منابع دوسویه است و این روابط برای عراق نیز منافع خودش را داشته است.

سال ۹۷ با یکی از مسوولان وزارت صمت صحبت می کردم. وی با توجه به افزایش نرخ ارز در آن مقطع، معتقد بود احتمال دارد صادرات غیرنفتی ما به ۶۰میلیارد دلار هم برسد. این در حالی بود که آن زمان هم تحریم ها وجود داشت. از طرفی سال گذشته خب طبیعتا کرونا نبود و نمی توانست تاثیری بر میزان صادرات ما بگذارد اما درنهایت به رغم افزایش نرخ ارز ما شاهد صادرات ۴۲میلیارد دلاری در سال ۹۸ بودیم. به نظرتان دلیل اصلی این موضوع چیست؟
 اولا ما هرگز پیش بینی صادرات ۶۰میلیارد دلاری نداشتیم.

 بله، یک اظهارنظر شخصی و براساس افزایش نرخ ارز در آن سال بود. موضع رسمی وزارت صمت نبود.
اگر بالاترین ارقام صادرات و واردات مان را بررسی کنید این آمار متعلق به همین سال های اخیر بوده است.

 البته در سال ۹۰ میزان صادرات غیرنفتی ما به حدود ۵۰میلیارد دلار رسید.
بله، خب باید ترکیب کالایی سال ۹۰ را بررسی کرد. چون ما گاز و میعانات گازی مان را هم در آمار صادرات غیرنفتی می آوریم این موضوع هم بسیار تاثیرگذار است. می خواهم بگویم هدف ۶۰میلیارد دلاری بسیار عالی است اما تاکنون محقق نشده است. اما این که ما چقدر می توانیم صادرات کنیم باید به ظرفیت های تولید داخلی مان توجه کنیم. اگر ما بخواهیم صادرات ۶۰میلیارد دلاری داشته باشیم طبیعتا با توجه به این که بخشی از مواد اولیه و ماشین آلات مورد نیاز ما وارداتی است باید دانست برای تحقق صادرات بیشتر کف واردات ما هم افزایش خواهد داشت. یعنی بخش تولید و تجارت ما باید آمادگی این را داشته باشد که صادرات بیشتر نیازمند تولید بیشتر است و تولید بیشتر نیز به کفی از واردات نیازمند است.

بالاخره هیچ کشوری وجود ندارد که بدون واردات بتواند صادرات کند مگر این که صرفا بخواهد مواد معدنی خود را بفروشد. اگر ما بخواهیم تولید صنعتی داشته باشیم و بخواهیم صادرات تولیدات صنعتی مان را افزایش دهیم نیاز به واردات داریم. لذا افزایش صادرات ما مستلزم افزایش واردات مواد اولیه و قطعات، تجهیزات و ماشین آلات است که این فضا باید ایجاد شود. به یاد دارم زمانی حدود بیش از دو دهه پیش هدف گذاری صادرات ۲۰میلیارد دلاری صادرات غیرنفتی یک ایده آل خیلی بزرگ بود اما امروز، آن هم در شرایط تحریمی به بالای ۴۰میلیارد دلار رسیده ایم. لذا تحقق ۶۰ یا ۱۰۰میلیارد دلار صادرات غیرنفتی هم برای ایران موضوع کاملا دست یافتنی به شمار می آید.

 می خواهم بگویم این افزایش نرخ ارز برخلاف ادعای برخی از اقتصاددانان که موجب جهش صادرات خواهد شد نتوانست تاثیری بر صادرات غیرنفتی ما بگذارد. حالا شاید یک بخشی از این عدم افزایش به مسائل تحریمی مربوط باشد اما به هرحال نرخ ارز ما چند برابر شد و عده ای می گفتند صادرات هر کالایی صرفه اقتصادی دارد و میزان صادرات ما رکورد خواهد زد و... . چرا افزایش صادرات محقق نشد؟
زمانی هست که شما شرایط ثابت دارید. در این شرایط ثابت، کاهش ارزش پول ملی رخ می دهد. در این صورت ممکن است تاثیر بیشتری بر افزایش صادرات شما داشته باشد، چراکه سایر شرایط ثابت بودند اما این موضوع برای ما صادق نبود. با توجه به این که کاهش ارزش پول ملی روی خیلی از موضوعات اقتصاد ما تاثیر می گذارد، ممکن است تاثیر مثبت آن بر افزایش صادرات به آن اندازه نباشد.

ضمن این که فراموش نکنیم در شرایط موجود در جنگ اقتصادی دشمن همه راه های توسعه تجارت ما را هدف قرار داده و قصد تاثیرگذاری بر آن دارد. طبیعتا در شرایط جنگ اقتصادی ممکن است همه تحلیل های اقتصادی که در شرایط عادی جوابگو است در این شرایط به پاسخ دلخواه نرسد. یعنی اصولا تحلیل های اقتصادی با فرض ثابت بودن سایر شرایط است.

منبع: روزنامه جام جم