بازار کردستان عراق

به گزارش تجارت بان، مریوان در ۱۳۰ کیلومتری غرب سنندج مرکز کردستان و مرز بین‌المللی باشماق در ۱۷ کیلومتری غرب این شهر قرار دارد،  بدلیل نزدیکی به شهر سلیمانیه و اقلیم کردستان عراق، این مرز همیشه مورد اقبال تجار برای ترانزیت، صادرات و همچنین حمل سوخت است براساس آمارهای دریافتی از گمرک، بعد از شیوع کرونا، میزان صادرات از باشماق نسبت به سال گذشته ۱۶۰ درصد و میزان واردات نیز ۵۴ درصد افزایش یافته است.

در نیمه اول سال که محدودیت صادرات میوه و تره‌بار به عراق وجود دارد، روزانه محموله ۵۰۰ تا ۶۰۰ کامیون کالای صادراتی و تانکر سوخت به عراق ارسال می‌شود و در روز بطور متوسط ۱۵۰ تا ۱۸۰ کامیون ترانزیت خروجی و ۵۰ تا ۹۰ کامیون واردات کالا به عنوان ترانزیت یا واردات قطعه از مرز باشماق نیز صورت می‌گیرد.

در فصل پاییز روزانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ کامیون میوه و تره‌بار به آمار صادرات از مرز باشاق اضافه می‌شود، ضمن اینکه کالاهای وارداتی از این مرز شامل مواد اولیه مورد نیاز کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی و صادرات نیز شامل محصولات ساختمانی (گچ، تیرآهن، کاشی، سرامیک، سیمان و...) و مواد خوراکی مثل آبمیوه و بیسکویت است.

آمارهای اعلام شده براحتی بیانگر اهمیت و استراتژیک بودن مرز بین‌المللی باشماق مریوان است اما زیرساخت‌های این مرز اصلا با شرایط موجود و ترددهای روزانه کامیون‌های حامل کالا و و تانکرهای حمل سوخت تناسب ندارد،  در حالیکه کامیون‌های ترانزیتی ترکیه هم مدتی است مرز باشماق را برای تردد به اقلیم کردستان انتخاب کرده‌اند.

این را هم اشاره کنیم که با توجه به شیوع کرونا و محدودیت مسافرت، در حال حاضر تردد مسافران از این مرز خیلی کمتر شده و افراد با شرایط خاص (مانند بیماران نیازمند به درمان و دانشجویان و برخی تجار) اجازه تردد از این مرز را دارند.

آغاز کار مرز باشماق در سال ۷۵ به شکل بازارچه بود که در ابتدای سال ۸۶ به مرزی رسمی و بین‌المللی تبدیل شد،  این مرز توسط پایانه در هفت هکتار احداث شد در حالیکه امکان ساخت محوطه آن تا ۳۰ هکتار نیز وجود داشته اما علیرغم موقعیت ممتاز آن پیش‌بینی سال‌های آینده و افزایش صادرات کالا و سوخت را نکرده‌اند.

وضعیت نابسامان مرز ترانزیتی باشماق باعث شد مسوولان استان کردستان به تکاپو بیافتند که در نهایت سال ۹۷ کل محوطه آن تحویل سازمان راهداری و حمل و نقل‌ جاده‌ای کشور شد و طرح توسعه و ساماندهی آن تدوین و مصوب گردید این طرح البته در مرحله مناقصه بوده و عملیات اجرایی آن هنوز شروع نشده است.

بیایید با هم سفری به مریوان داشته باشیم و بعد از دیدن دریاچه زریبار (زریوار) ۱۴ کیلومتر دیگر را طی کنید تا مرز بین‌المللی باشماق را از نزدیک ببینید و به خوبی با وضعیت آنجا آشنا شویم.

جاده روستایی با کاربری ترانزیتی؟

از خروجی شهر مریوان تا دریاچه زریوار (سه کیلومتر) جاده از لحاظ کیفیت نسبتا مناسب است اما تالاب را که رد کنید، بلافاصله جاده روستایی کم‌عرض با آسفالت نامناسب مقابل تان قرار می‌گیرد مطمئنا هر کسی با این صحنه مواجه شود، این سوال خود به خود در ذهنش ایجاد می‌شود که آیا مرزی به این مهمی و با این همه تردد کامیون حامل کالاهای صادراتی، ترانزیتی و تانکر حمل سوخت باید چنین جاده‌ای داشته باشد؟

بعد از طی مسافتی حدود ۱۵ کیلومتر، تابلوی «۵ کیلومتر مانده تا گمرک باشماق»  مقابل شما خودنمایی می‌کند، ۲ کیلومتر مانده به مرز با صف طولانی‌ای کامیون‌های کالا و تانکرهای حامل سوخت مواجه شدم که برای ورود به محوطه گمرک در صف انتظار بودند.

نبود لاین‌های جداگانه

کم‌عرض بودن جاده و توقف کامیون‌های حامل بار و تانکرهای سوخت در کنار هم (پارک دوبل)، بخشی از محور مریوان - باشماق (۲ کیلومتر پایانی) را گرفته و فقط لاین محدودی برای تردد خودروهای عبوری (رفت و برگشت) باقی مانده که تردد در آن هم به دشواری صورت می‌گرفت، یعنی اگر کامیونی از طرف مرز باشماق به سمت مریوان باز می‌گشت، دیگر راهی برای عبور خودرو به سمت باشماق باقی نمی‌نماند و خودرو باید گوشه‌ای منتظر می‌ماند تا کامیون مورد نظر با عبور از آن نقطه،  راه را برای ادامه مسیر باز کند.

نبود زیرساخت مناسب و لاین‌های جداگانه و مخصوص برای تردد کامیون‌های حامل کالاهای ترانزیتی، صادراتی و خودروهای مسافری و تانکرهای سوختی مهمترین مشکلی است که با اولین نگاه در محور ورودی مرز باشماق براحتی می‌توان دید و این ضعف بزرگ، ورودی مرز را به آشفته بازاری تبدیل کرده است این وضعیت در داخل محوطه نیز مشاهده می‌شود، نبود لاین جداگانه باعث شده برخی رانندگان از نابسامانی موجود سوءاستفاده کرده و نوبت را برای انجام امور گمرکی رعایت نکنند.

اگر چه در سمت چپ ورودی مرز باشماق پارکینگ برای پارک خودروهای کارکنان گمرک و پایانه و خودروهای شخصی ایجاد شده اما ظرفیت این پارکینگ کافی نبوده و همین باعث شده ترافیکی از خودرو و افراد حاضر در محل بوجود آید ضمن اینکه وجود تاکسی‌های مسافربر هم بر ازدحام درب ورودی مرز افزوده است.

خاکی بودن بخشی از محوطه مرز

با ورود به محوطه مرز باشماق و با فاصله اندکی از درب ورودی به سمت نقطه صفر مرزی که حرکت کنید، برخی قسمت‌های آن از جمله بخش‌های ابتدایی محوطه، خاکی بوده و از آسفالت و بتن ریزی خبری نیست.

وضعیت این محدوده به گونه‌ای است که به محض حرکت کامیون‌ و تانکری، گرد و خاکی زیاد بر پا می‌شود که افراد متردد ناچار می‌شوند به سرعت از آن محوطه دور شوند، این صحنه‌ را تا زمانی که در باشماق بودم بارها به چشم دیدم،  سوغات باشماق برایم لباس‌های آغشته به خاک‌ است.

با چند نفر از رانندگان راجع به مشکلات پایانه و مرز باشماق صحبت کردم یکی از آنان، اولین مشکل را همین خاکی بودن محوطه و بی نظمی در تردد لاین‌های آن اعلام کرد،  به شدت از این موضوع گلایه داشت.

صلاح می‌گفت: ۱۵ سال است راننده تانکر سوخت هستم و از این مرز تردد و وضعیت نابسامان محوطه باشماق را تحمل می‌کنم اما دریغ از اینکه کاری برای ساماندهی و آسفالت یا بتن ریزی آن انجام شود. البته قسمتی هم که آسفالت است وضعیت زیاد مناسبی ندارد.

راننده‌ای دیگر که اهل ارومیه بود، در کنار انتقاد از طولانی بودن امور گمرکی، از نابسامانی وضعیت زیرساخت این پایانه انتقاد داشت و اظهار داشت: آن طرف مرز یعنی در پایانه عراق، وضعیت بسیار مناسب و لاین‌ها و محوطه آن بتن ریزی شده و اصلا خبری از گرد و خاک نیست.

این موضوع را با مدیر پایانه مرزی باشماق مطرح کردیم که در پاسخ گفت: قسمتی که خاکی است و آسفالت نشده مربوط به پایانه نیست، چرا که هنوز به صورت رسمی اسناد مالکیت زمین‌های مرز باشماق به اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای واگذار نشده است.

افشین شعبانی با بیان اینکه هشت هکتار متعلق به پایانه آسفالت یا بتن ریزی شده است، تاکید کرد: محوطه ترانشیپمنت که در آن تخلیه و بارگیری صورت می‌گیرد، خاکی بوده که در طرح توسعه کف آن بتن ریزی و جدول‌گذاری و فضای سبز پیش بینی شده است.

نبود روشنایی 

همان روزی که همراه با همکارم در باشماق بودیم به درخواست فرید حق‌پناه مدیر گمرک بازدیدی از نقطه صفر مرزی داشتیم تا با سختی‌های کار ارزیاب‌ها، دیپ‌زن‌ها و دیگر عوامل گمرک از نزدیک آشنا شویم.

ساعت حدود ۲۰ بود که از مدیر گمرک برای بازگشت به مریوان خداحافظی کردیم. حین برگشت از ساختمان تجاری که فاصله گرفتیم، کم کم با محوطه‌ای تاریک مواجه شدیم. خبری از چراغ روی تیرهای برق و روشنایی نبود بلکه چراغ کامیون‌های عبوری بود که محوطه را برای ما روشن می‌کرد.

بدلیل نبود پیاده‌رو مناسب در برخی قسمت‌ها بویژه محوطه نزدیک به درب ورودی، ناچار بودیم در داخل لاین‌ها حرکت کنیم که بخاطر اینکه رانتدگان دید کافی نداشتند، کاری خطرناک بود و امکان برخورد آنها و تصادف با عابرین زیاد است.

دیوارهای نامناسب

با رانندگان که صحبت می‌کردیم اغلب به قاچاق کالا و دست بدست کردن آن از بالای دیوارهای پایانه باشماق اشاره و در مورد آن صحبت می‌کردند.

آنها می‌گفتند افرادی براحتی شبانه و حتی در طول روز از بالای دیوارهای محوطه بار قاچاق (از جمله گازوییل) به رانندگان تانکرهای سوخت می‌دهند تا از مرز رد کنند و خبری از نیروهای امنیتی یا مرزبانی برای کنترل آن هم نیست.

مدیر گمرک باشماق می‌گفت: در پایانه مرز باشماق عراق، دیوارها به شکلی محکم و به طرزی اصولی ساخته شده که امیدواریم در طرح ساماندهی در پایانه ما نیز این مهم اجرا شود.

این در حالی بود که مدیر پایانه مرزی باشماق در این رابطه گفت: اگر دیوار محوطه خیلی محکم و بلند نیز ساخته شود باز هم بدلیل نبود نیروی حفاظتی کافی و عدم کنترل، امکان ممانعت از قاچاق وجود ندارد ضمن اینکه کنترل باید از درب ورودی و با جلوگیری از حضور دلالان و افراد سودجو انجام شود.

او اضافه کرد: در تمام محوطه هشت هکتاری متعلق به پایانه دوربین‌های محافظتی نصب شده و امسال این محدوده را به ۴۶ دوربین برای رصد مجهز کردیم.

طرح توسعه مرز باشماق و ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز

همانطور که گفته شد سال ۹۷ طرحی برای ساماندهی مرز بین‌المللی باشماق در استان مصوب و قرار شد با به مالکیت در آوردن زمین‌های آن به سازمان راهداری و حمل‌ و نقل جاده‌ای، این طرح اجرا شود.

مدیر پایانه مرزی باشماق در این رابطه گفت: برای اجرای این طرح، حدود ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده و در قالب فاز اول آن تاکنون مبلغی تخصیص یافته و قرار شده براساس فازبندی، مابقی اعتبارات نیز در اختیار اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای قرار گیرد.

شعبانی اضافه کرد: در طرح توسعه، مسیرهای حمل و نقلی جدا در نظر گرفته شده و تردد در قالب سه لاین مسافربری، ترانزیت و صادرات صورت خواهد گرفت تا تردد روان و عملیات گمرکی در زمان کوتاهی انجام و هزینه‌های صادرات نیز کاهش یاید.

وی با بیان اینکه در حال انجام مناقصه برای اجرای فاز اول این طرح هستیم، یادآور شد: در فاز اول محوطه ترانشیپمنت و مسیر منتهی به آن به مناقصه گذاشته شده و بدنبال این هستیم در مدت یک تا ۲ سال آینده طرح توسعه را بطور کامل اجرا کنیم ضمن اینکه زمین‌های دارای معارض‌ نیز داریم که باید به تملک در آیند.

مدیر پایانه مرزی باشماق با بیان اینکه در طرح ساماندهی این مرز ۲۵ هکتار به ۷.۵ هکتار فعلی آن اضافه می‌شود، افزود: سایت اداری، غرفه‌های غذاخوری، تعمیرگاهی، بهداشتی، کارواش و تعویض روغنی از جمله بخش‌هایی است که در پروژه توسعه باشماق پیش بینی شده و ایجاد خواهد شد.

شعبانی اظهار داشت: در حال حاضر این مجموعه ۷‌.۵ هکتاری، شامل ساختمان تجاری با ۲ هزار مترمربع و دارای بخش‌های مربوط به گمرک، استاندارد، قرنطینه، جهادکشاورزی، صنعت، معدن و تجارت، دامپزشکی و بانک و ساختمان مسافربری با ۲ هزار و ۳۰۰ مترمربع در ۲ طبقه است، ضمن اینکه ۲ هکتار فضای سبز نیز وجود دارد.

وی به مناسب بودن سیستم اطفا حریق در پایانه مرز باشماق اشاره کرد و گفت: مرز محل عبور است و نباید توقفی وجود داشته باشد لذا همه تلاش خود را بکار گرفتیم که هیچ ناوگانی بدلیل انجام عملیات حمل و نقلی متوقف ن‌شود.

اگر چه طرح توسعه مرز بین‌المللی باشماق کاری ارزشمند در راستای ساماندهی این مرز و رفع مشکلات زیرساختی آن است اما می‌طلبد این پروژه در کمترین زمان انجام شود، چراکه به دلیل موقعیت ممتاز این پایانه مرزی، روزبه روز بر حجم ترانزیت و صادرات افزوده خواهد شد و این موضوع قطعا بر نابسامانی و آشفتگی فعلی می‌افزاید.

در کنار آن و برای کاهش مشکلات در کوتاه مدت، نیاز است نیروهای گمرک، پایانه و حفاظتی بیشتر شود و کنترل تاثیرگذاری بر درب ورودی صورت گیرد تا امکان قاچاق نیز به حداقل برسد.

از طریق مرز باشماق کار صادرات، واردات، ترانزیت، ورود و خروج موقت و تردد مسافر صورت می‌گیرد و فاصله آن تا شهر سلیمانیه اقلیم کردستان عراق ۱۰۷ کیلومتر است. استان کردستان ۲۲۷ کیلومتر مرز مشترک با شمال عراق دارد.

منبع: ایرنا